Nadzór budowlany wykonywany przez odpowiednie organy obejmuje zadania zgodne z kompetencjami i właściwościami mającymi swoje źródło w ustawie dotyczącej Prawa Budowlanego z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 207 poz. 2016 z późniejszymi zmianami).
Kontrola przestrzegania i stosowania przepisów prawa budowlanego należy do zadań organów, w kompetencjach których leży
nadzór budowlany, a w tym między innymi sprawdzanie uprawnień posiadanych przez osoby pełniące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, weryfikowanie dopuszczenia do obrotu i stosowania w budownictwie wyrobów budowlanych, badanie źródeł powstania katastrof budowlanych - współpraca z organami kontroli państwowej, kontrola kompatybilności wykonywania robót budowlanych z przepisami prawa budowlanego, projektem i warunkami określonymi w decyzji o pozwoleniu na budowę, a także weryfikacja działania organów administracji architektoniczno-budowlanej.
Do właściwości organów nadzoru budowlanego zaś należą zadania i kompetencje o których mowa w przepisach ustawy Prawa Budowlanego:
- przyjmowanie od inwestora powiadomień o zamierzonym terminie rozpoczęcia robót budowlanych,
- przeniesienie decyzji o pozwolenie na wznowienie robót na rzecz innego podmiotu,
- przyjmowanie zawiadomień od inwestora o zmianie osób sprawujących na budowie samodzielne funkcje techniczne,
- wydanie nakazu rozbiórki wybudowanego obiektu bez pozwolenia na budowę (ewentualna procedura legalizacji obiektu),
- wstrzymanie wykonywania robót budowlanych prowadzonych bez pozwolenia na budowę lub niezgodnie z przepisami lub pozwoleniem,
- nakaz wykonania przez inwestora określonych czynności związanych z niewłaściwym wykonywaniem robót budowlanych (postępowanie naprawcze),
- wydanie nakazu rozbiórki obiektu budowlanego wybudowanego bez wymaganego zgłoszenia (ewentualna procedura legalizacji obiektu),
- wymierzanie kar z tytułu nielegalnego użytkowania budowlanego w przypadku stwierdzenia przystąpienia do użytkowania obiektu budowlanego z naruszeniem przepisów,
- przyjmowanie zawiadomień od inwestora o zakończeniu budowy (ewentualny sprzeciw w drodze decyzji),
- wydawanie decyzji o pozwoleniu na użytkowanie na wniosek inwestora,
- nakaz przeprowadzenia kontroli obiektu budowlanego lub jego części,
- na wezwanie inwestora przeprowadzanie obowiązkowych kontroli budowy przed wydaniem decyzji w sprawie pozwolenia na użytkowanie,
- kontrola utrzymania obiektów budowlanych, kontrola dokumentów u właścicieli lub zarządców obiektu budowlanego,
- nakaz usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości w obiekcie budowlanym,
- wymierzanie kar w przypadku istotnych odstępstw od zatwierdzonego obiektu budowlanego,
- nakaz rozbiórki obiektu nie użytkowanego lub niewykończonego nie nadającego się do odbudowy, remontu lub wykończenia,
- przyjęcie zawiadomienia o stanie zagrożenia w kontrolowanym obiekcie budowlanym,
- nakaz opróżnienia budynku przeznaczonego na pobyt ludzi bezpośrednio grożącego zawaleniem,
- nakaz usunięcia istniejącego zagrożenia w obiekcie budowlanym,
- wyjaśnianie przyczyn katastrof budowlanych,
- przyjęcie zawiadomienia o katastrofie budowlanej,
- w razie samowolnej zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego prowadzenie postępowania administracyjnego,
- prowadzenie postępowań wyjaśniających i składanie wniosków o ukaranie z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie,
- prowadzenie postępowań w sprawie katastrof budowlanych.
Organy odpowiedzialne za realizację zadania
nadzoru budowlanego:
- Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego,
- powiatowy inspektor nadzoru budowlanego,
- wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego, jako kierownika wojewódzkiego nadzoru budowlanego, wchodzącego w skład zespolonej administracji wojewódzkiej.